सर्वोच्च न्यायालयाचा मोठा निर्णय, उमेदवारही गोपनीयता बाळगू शकतो

देशातील प्रत्येक नागरिकांना निवडणूकीच्या कालावधीत विविध राजकिय पक्षाच्या उमेदवारांची संपत्ती किती, त्यांच्यावर गुन्हे किती, त्याची शैक्षणिक पार्श्वभूमी काय याची निवडणूकीच्या उमेदवारी अर्जात सादर करण्याचा निर्णय एडीआर या संस्थेने दाखल केलेल्या याचिकेवर सर्वोच्च न्यायालयानेच निर्णय दिला होता. मात्र आज सर्वोच्च न्यायालयात याच अनुषंगाने आणखी एक याचिकेवर सर्वोच्च न्यायालयाने निवडणूकीत उभा राहिलेला उमेदवार हा गोपनीयतेचा हक्का राखू शकतो आणि मतदाराला त्याच्या भूतकाळातील आणि वर्तमानातील प्रत्येक गोष्टीची माहिती देण्याची गरज नसल्याचा मोठा निर्णय़ आज ९ एप्रिल २०२४ रोजी सर्वोच्च न्यायालयाने दिला.

सर्वोच्च न्यायालयाचे न्यायमूर्ती अनिरुद्ध बोस आणि संजय कुमार यांच्या द्विसदस्यीय खंडपीठाने निकाल देताना म्हटले आहे की, उमेदवाराने त्याच्या किंवा त्याच्या कुटुंबातील सदस्यांच्या मालकीची जंगम मालमत्तेची प्रत्येक वस्तू जाहीर करणे आवश्यक नाही जसे की कपडे, शूज, क्रॉकरी, स्टेशनरी, फर्निचर इत्यादी.

न्यायमूर्ती संजय कुमार म्हणाले की केवळ एक ” सबस्टॉनशीयल” मालमत्ता, जी उमेदवाराच्या समृद्धीबद्दल मतदारांना सूचित करू शकते, उघड करणे आवश्यक आहे असेही निकालात नमूद केले.

अरुणाचल प्रदेशचे आमदार कारिखो क्री यांनी गेल्या वर्षी जुलैमध्ये अरुणाचल प्रदेशच्या ४४-तेजू विधानसभा मतदारसंघातील त्यांची तीन वाहने मालमत्ता म्हणून घोषित न केल्यामुळे त्यांची निवडणूक रद्दबातल घोषित करण्याच्या गुवाहाटी उच्च न्यायालयाच्या निर्णयाला आव्हान देणाऱ्या याचिकेत हा निकाल देण्यात आला.

कारिखो क्री यांनी २३ मे २०१९ रोजी अपक्ष उमेदवार म्हणून निवडणूक जिंकली होती. काइनेटिक झिंग स्कूटर, रुग्णवाहिका म्हणून वापरलेली मारुती ओम्नी व्हॅन आणि टीव्हीएस स्टार सिटी मोटरसायकल या वाहनांचा समावेश होता. स्कूटर २००९ मध्ये भंगार म्हणून विकली गेली होती. इतर दोन वाहने देखील विकली गेली होती. उच्च न्यायालयाने खरेदीदारांचे म्हणणे तपासले नाही.

कारिखो क्री यांच्या बाजूने निर्णय देताना, सर्वोच्च न्यायालयाने त्यांचा युक्तिवाद लक्षात घेतला की विकले गेलेले कोणतेही वाहन “त्याच्या हातात संपत्ती” म्हणून मानले जाऊ शकत नाही.

याशिवाय, न्यायमूर्ती कुमार यांच्या खंडपीठाने दिलेल्या निर्णयात म्हटले आहे की, लोकप्रतिनिधी कायद्याच्या कलम ३६ (४) अंतर्गत खुलासा न करणे हे “महत्त्वपूर्ण स्वरूपाचे” असावे. तीन वाहने उघड न करण्याच्या आधारावर उमेदवाराची निवडणूक रद्दबातल ठरवणे, ज्यापैकी एक भंगार म्हणून विकली गेली होती ती “कागदावरची शाई वाया घालवण्यासारखे अर्थहीन, निरर्थक असल्याचे मतही यावेळी व्यक्त केले.

याशिवाय, कारिखो क्री यांनी निदर्शनास आणून दिले होते की त्यांची घोषित मालमत्ता आणि त्यांची पत्नी आणि मुलांची एकूण किंमत ₹८,४१,३३,८१५ आहे. त्यांचे एकूण उत्पन्न एकत्रितपणे ₹११,७२,९१,६३४ इतके होते.

वाहनांचे कथित न-प्रकटीकरण एकूण उत्पन्नाच्या आणि घोषित मालमत्तेच्या ०.१% पेक्षा कमी आहे. म्हणून, ही वाहने मालमत्ता होती असे गृहीत धरून आणि अशा प्रकारे नॉनडिक्लोजरच्या दुर्गुणाचा त्रास होत असतानाही, नॉन-डिक्लोझरला ठोस मानले जाऊ शकत नाही, असा युक्तीवाद कारिखो क्री यांचे वकील गौतम तालुकदार यांनी केला होता.